مقدمه ای بر روند نظام شهری در ایران

رشد سریع جمعیت در اغلب شهرهای بزرگ و پایتخت­ های کشورهای در حال توسعه، مادرشهرهای بزرگی را به وجود می­ آورد که جمعیت اغلب آنها بیشتر از 10 میلیون نفر خواهد بود، مرکز مطالعات جمعیت شناسی سازمان ملل پیش ­بینی کرده است که تا پایان دهه 1990م افزون بر 323 میلیون نفر در این مراکز زندگی خواهند کرد که یکی از آنها تهران با جمعیت 10 میلیون نفر خواهد بود. وقتی یک شهر، در گوشه ­های مختلف و به اشکال گوناگون شکل می ­گیرد و به تدریج جا می­ افتد، آنگاه حصاری از مقاومت­ های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی به دور آن کشیده می­ شود که تغییر در آن در جهت نیل به سرعت و سهولت ترافیکی یا غیرممکن و یا از حیث اجتماعی بسیار گران تمام می­ شود و اغلب متضمن درهم ریختگی زندگی مردم و ایجاد نارضایتی­ هاست. کشور ایران نیز در چند دهه اخیر مهاجرت­ های روستایی و در جهت افزایش تعداد شهرها و تبدیل برخی از آنها به شهرهای بزرگ، دچار تغییرات و تحولاتی شده که نتیجه آن ناهماهنگی در پراکندگی مراکز شهری، تمرکز شدید جمعیت در برخی از شهرها، ناموزونی در نظام و شبکه شهری و بالاخره عدم تعادل در نظام سلسله مراتبی شهری بوده است، لذا به جهت جلوگیری از مشکلات فراوان  اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و اکولوژیکی شهرهای بزرگ، بررسی کمی و کیفی این شهرها و لزوم بازنگری در برنامه­ ریزی آنها، از اهمیت زیادی برخوردار است. بدیهی است در پیدایش این عدم تعادل و ناهماهنگی، در عین حال که نقش عوامل زیست محیطی و تباین شرایط طبیعی را به عنوان بستر جغرافیایی نمی­ توان فراموش کرد، اثر مسائل سیاسی، اقتصادی را نیز نباید از نظر دور داشت.